Μέτρηση σπόρων Νοσεμίασης με τη βοήθεια μικροσκοπίου σε αιματοκυτόμετρο

Επιμέλεια: Ανδρ. Θρασυβούλου

Χάνω τα μελίσσια μου από Νοσεμίαση και βρίσκομαι σε απόγνωση. Κάποιος γνωστός κατάφερε και μου έφερε ΦΟΥΜΙΝΤΙΛ, πώς θα το χρησιμοποιήσω με δική μου ευθύνη ώστε να έχω σωστά αποτελέσματα και να μην ρυπάνω το μέλι μου. Για ευνόητους λόγους δεν θα ήθελα να δημοσιεύσετε το όνομά μου.

Αντιλαμβάνομαι την απόγνωσή σας αλλά δυστυχώς το Φουμιντίλ δεν είναι εγκεκριμένο σκεύασμα για την Ελλάδα, για αυτό και δεν μπορούν να δοθούν πληροφορίες χρησιμοποίησης ενός μη εγκεκριμένου σκευάσματος. Στην περίπτωση εκείνη που εσείς επιμένετε να το χρησιμοποιήσετε θα πρέπει να γνωρίζετε ότι τα υπολείμματα του Φουμιντίλ στα τρόφιμα είναι επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία, είναι σταθερά σε ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες, και ασταθή σε έκθεσή τους σε εντατικό φως. Χρησιμοποιείστε το χειμώνα ζαχαροζύμαρο σε συνεχή τροφοδότηση των μελισσιών και στείλτε μέλισσες για εξέταση στα ερευνητικά κέντρα το Φεβρουάριο-Μάρτιο. Επικοινωνήστε για το θέμα αυτό με το προσωπικό του Εργαστηρίου Μελισσοκομίας του Α.Π.Θ.

Προμηθεύτηκα ένα αρκετά καλό μικροσκόπιο για την διάγνωση της νοζεμίασης. Γνωρίζοντας ότι η μεγέθυνση που χρειάζεται για την όσο το δυνατόν καλύτερη διάγνωση της ασθένειας είναι Χ400 ( το μικροσκόπιο διαθέτει αυτό το φακό ) θα ήθελα να ρωτήσω τα εξής

α). Ποιος είναι ο αριθμός των σπορίων που πρέπει να δω σε ένα οπτικό πεδίο για να κρίνω πόσους σταυρούς είναι η προσβολή, ή πιο απλά αν είναι μικρή μέτρια ή μεγάλη;

β). Ποια μέθοδο μου προτείνετε να ακολουθήσω για να κάνω την δειγματοληψία και στη συνέχεια την διάγνωση;

γ). Μπορώ να διακρίνω μόνος μου πια από τις δύο μορφές νοζεμίασης με έχει προσβάλει , Nosema apis ή Nosema ceranae;

α) O μελισσοκόμος είναι δύσκολο να μετρήσει τον αριθμό των σπόρων νοσεμίασης γιατί απαιτούνται ειδικά μέσα (φυγόκεντρος, αιματοκυτόμετρο, φίλτρα)τα οποία δεν διαθέτει. Σε κάποια εργαστήρια ανάλογα με τον αριθμό σπόρων τοποθετούνται και αντίστοιχα σταυροί για να δείξουν την ένταση της προσβολής. Ο αριθμός σταυρών εξαρτάται από την εμπειρία του εξεταστή και είναι υποκειμενική βαθμολόγηση. Ξένοι επιστήμονες (Oliver,Am. Bee J. 2008) προτείνουν αντί των «σταυρών» να χρησιμοποιείται η εξής μέθοδος. Για κάθε μέλισσα που χρησιμοποιείται στην ανάλυση προστίθεται ½ ml νερό (για 10 κοιλιές μελισσών 5 ml νερό). Εάν ακολουθήσετε την μέθοδο αυτή για κάθε 25 σπόρους που θα βλέπετε σε ένα οπτικό πεδίο μικροσκοπίου με μεγέθυνση 400Χ θα υπολογίσετε ότι αντιστοιχούν περίπου σε ένα εκατομμύριο σπόρους/μέλισσα. Εάν σε μεγέθυνση μικροσκοπίου 400Χ, βρεθούν περισσότερα από 20 σπόρια για κάθε οπτικό πεδίο τότε απαιτείται θεραπευτική αγωγή. Η πιο σωστή εξέταση είναι η μέτρηση των σπόρων της νοσεμίασης με αιματοκυτόμετρο (εικ. 1 και 2).

β) Η δειγματοληψία είναι πολύ σημαντική για να διαπιστώσετε την παρουσία της αρρώστιας. Τα διάφορα βιβλία προτείνουν να συλλέγονται μέλισσες από την είσοδο ή από τα ακριανά πλαίσια. Συνήθως χρησιμοποιούνται 10 μέλισσες από κάθε μελίσσι για μια εξέταση. Από την έρευνα που γίνεται στο εργαστήριο Μελισσοκομίας του Α.Π.Θ. διαπιστώθηκε ότι υπάρχει μεγάλη παραλλακτικότητα στις μέλισσες μιας κυψέλης ότι ένας αριθμός 10 μελισσών από την είσοδο ή τα ακριανά τελάρα δεν είναι σίγουρο ότι θα σας δώσει την πραγματική εικόνα του μελισσιού. Από μεγάλο αριθμό μελισσών που έγιναν δειγματοληψίες διαπιστώθηκε ότι η μόνη σίγουρη μέθοδος για να διαπιστωθεί εάν ένα μελίσσι είναι άρρωστο ή όχι από Νοσεμίαση είναι να συλλέξετε όχι μόνο τις νεκρές μέλισσες που βρίσκονται μπροστά στη κυψέλη αλλά και 10-20 μέλισσες από κάθε πλαίσιο ξεχωριστά. Εάν όλα τα δείγματα σας δώσουν αρνητική ένδειξη για Νοσεμίαση μόνο τότε και μόνο είστε σίγουρος ότι δεν υπάρχει η αρρώστια.

γ) Όχι, δεν μπορείτε να διαπιστώσετε από την μορφή των σπορίων ποια είναι η Ν.ceranae και ποια η N. apis. Ο αριθμός των σπορίων δίνει κάποια ένδειξη. Συνήθως στην νέα μορφή νοσεμίασης τα σπόρια είναι κατά πολύ περισσότερα (φωτ.2). Απαιτούνται μοριακές τεχνικές που έχουν ήδη αναπτυχθεί και εφαρμόζονται και στο Εργαστήριο Μελισσοκομίας-Σηροτροφίας του Α.Π.Θ.

 

Επειδή πολλοί γνωστοί μου χρησιμοποιούν αλόη ψεκαστή με σιρόπι για την αντιμετώπιση της νοσεμίασης μήπως γνωρίζεται εάν υπάρχει ανάλογη μελέτη στο θέμα αυτό; Δεν έχω πρόβλημα στα μελίσσια μου με νοσεμίαση καθώς το χειμώνα ταΐζω με ζαχαροζύμαρο με σκόρδο (έτοιμο) αλλά πολλοί λένε ότι το ψέκασμα με αλόη ντοπάρει το μελίσσι και φουλάρει με γόνο.

Δεν υπάρχει σχετική έρευνα που να τεκμηριώνει την πετυχημένη χρήση της αλόη εναντίον της νοσεμίασης. Δεν υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι διεγείρει την εκτροφή του γόνου. Υπάρχει κάποια μαρτυρία μελισσοκόμου με πληροφορίες που δεν μπορούν να αξιολογηθούν γιατί οι δοκιμές έγιναν σε περιορισμένο αριθμό μελισσιών τους καλοκαιρινούς μήνες και χωρίς να έχει χρησιμοποιηθεί μάρτυρας. Το κάθε τι που πιθανό να φανεί χρήσιμο για την αντιμετώπιση της νοσεμίασης θα πρέπει να μελετηθεί προσεκτικά ώστε να βρεθεί λύση για το πραγματικά μεγάλο πρόβλημα της νοσεμίασης.

Τα μελίσσια μου χάνουν πληθυσμούς τον Ιούλιο μήνα. Σας στέλνω μερικές μέλισσες και πέστε μου τι είναι .

Οι μέλισσες χάνονται από Νοσεμίαση. Από το γεγονός ότι η αρρώστια αυτή επιμένει και τους καλοκαιρινούς μήνες, ότι ο αριθμός σπορίων που εντοπίζεται σε κάθε προσβεβλημένη μέλισσα είναι υπερβολικά υψηλός (περισσότερα από 50 εκατ. σπόρια/μέλισσα) και ότι δεν υπάρχουν συμπτώματα (διάρροιες) και ενδείξεις (μέλισσες στην είσοδο που δεν μπορούν να πετάξουν) δείχνουν ότι πρόκειται για το νέο είδος Νοσεμίασης που προκαλείται από το πρωτόζωο Nosema ceranae. Επειδή το πρόβλημα από ότι φαίνεται είναι μεγάλο και ιδιαίτερα σοβαρό διαβάστε το σχετικό άρθρο που δημοσιεύεται στο τεύχος αυτό της Μελ. Επιθεώρησης.

Παρακαλώ να μου γνωρίσετε ποιο φαρμακευτικό σκεύασμα να χρησιμοποιήσω για την πρόληψη και θεραπεία της Νοσεμίασης στις μέλισσες , αφού το FUMIDIL καταργήθηκε με αποτέλεσμα λόγω των κλιματολογικών συνθηκών που επικρατούν στην πόλη μας γίνεται μεγάλη ζημιά στα μελίσσια

Δυστυχώς δεν υπάρχει κανένα θεραπευτικό σκεύασμα που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε εναντίον της Νοσεμίασης. Βοηθείστε τα μελίσσια να ξεπεράσουν το πρόβλημα. Μεταγγίστε τα μελίσσια σε καθαρές απολυμασμένες κυψέλες, αφαιρέστε τις επιπλέον κηρήθρες, τροφοδοτείστε με ζαχαροζύμαρο, κρατείστε τα άρρωστα μελίσσια «σφικτά». Μην συνενώνεται τα άρρωστα μικρά μελίσσια με άλλα για να μην γίνεται αιτία διάδοσης της ασθένειας, τοποθετείστε φύλλα στα δυνατά μελίσσια, περιορίστε τη λεηλασία, δώστε θυμόλη στο σιρόπι (1 γρα./15 λίτρα σιρόπι) και προσπαθήστε να διεγείρετε την εκτροφή γόνου και την ανανέωση πληθυσμού. Οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν και μαζί μ’ αυτές θα ξεπεραστεί και το πρόβλημα.

Μας στέρησαν την Τεραμμυκίνη, τώρα και το Φουμιντίλ. Τι θα κάνουμε όταν αρρωστήσουν τα μελίσσια;

Έχετε απόλυτο δίκαιο να διαμαρτύρεστε. Οποιοδήποτε ζώο αρρωστήσει συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου ο γιατρός θα συστήσει θεραπευτική αγωγή. Με τα φάρμακα, άνθρωπος και ζώα, παραγωγικά και μη, επιβίωσαν και αντιμετώπισαν ασθένειες που παλαιότερα θέριζαν. Δυστυχώς με την μελισσοκομία τα πράγματα είναι αλλιώτικα. Ισχυρά συμφέροντα φαρμακευτικών εταιρειών άφησαν νομοθετικά ακάλυπτο το μέλι με αποτέλεσμα να μη δοθεί έγκριση σε μελισσοφάρμακα και συνεπώς η χρήση τους είναι «μη νόμιμη». Μέλι με υπολείμματα από μη επιτρεπόμενα στη μελισσοκομία κτηνιατρικά φάρμακα είναι «μη κανονικό» και απομακρύνεται από το ράφι. Όλα τα σκευάσματα που έχουν στην σύστασή τους αντιβιοτικά είναι μη επιτρεπόμενα στην μελισσοκομία.

Τι θα κάνουμε; Θα βρούμε εναλλακτικές λύσεις. Θα ασκήσουμε τη μελισσοκομία χωρίς φάρμακα, θα ενισχύσουμε την άμυνα των μελισσιών με μέτρα υγιεινής και προφύλαξης, θα καταφύγουμε στην βελτίωση του γενετικού μας υλικού επιλέγοντας τα ανθεκτικότερα μελίσσια, ίσως χρειαστεί να θανατώσουμε τα αδύνατα μελίσσια, θα κάνουμε ότι μπορούμε για να σώσουμε τα μελίσσια, όλα εκτός από τα φάρμακα. Οι μέλισσες μπορούν με τη βοήθειά μας να αντιμετωπίσουν τις περισσότερες ασθένειες.

Παράλληλα όμως θα πρέπει να μάθει ο καταναλωτής ότι η μελισσοκομία είναι η μοναδική γεωργική απασχόληση στην οποία δεν επιτρέπεται η χρήση φαρμάκων. Θα πρέπει να μάθει ότι στο γάλα, στα αυγά και το κρέας επιτρέπονται υπολείμματα αντιβιοτικών, όχι όμως στο μέλι. Θα πρέπει να μάθει ότι το μέλι είναι το μοναδικό γεωργικό προϊόν που προσφέρεται εντελώς απαλλαγμένο από υπολείμματα γι’ αυτό το κάνει ξεχωριστό και μοναδικό. Θα πρέπει ο κλάδος να εκμεταλλευτεί αυτή τη μοναδικότητα και να δει θετικά τις νέες εξελίξεις.

Πως χρησιμοποιείται το σκόρδο εναντίον της βαρρόα και της Νοσεμίασης;

Το σκόρδο χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία εναντίον της βαρρόα και τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν στο παγκόσμιο Συνέδριο της Λιουμπλιάνας από τον Αιγύπτιο ερευνητή Hassan Adel. Σε σχετικά πειράματα ο συγκεκριμένος ερευνητής χρησιμοποίησε το σκόρδο με τους εξής δύο τρόπους:

α) Εκχύλισμα σκόρδου στο σιρόπι: Σκελίδες φρέσκου σκόρδου στύβονται και το εκχύλισμα αναμιγνύεται με σιρόπι (1:1) σε αναλογία ένα μέρος σκόρδο και τέσσερα μέρη σιροπιού. Σε κάθε μελίσσι δίνονται 15 γραμμάρια από την παραπάνω ανάμιξη 4 φορές σε διαστήματα 12 ημερών. Η αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης επέμβασης βρέθηκε στο 93%.

β) Σκόνη σκόρδου με ζάχαρη άχνη: Η σκόνη σκόρδου αναμιγνύεται με ζάχαρη άχνη σε αναλογία ένα μέρος σκόρδο και τέσσερα μέρη ζάχαρης άχνης. Το κάθε μελίσσι σκονίζεται με 15 γραμμάρια από την παραπάνω ανάμιξη 4 φορές σε διαστήματα 12 ημερών. Η αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης επέμβασης βρέθηκε στο 100%.

Πειραματικά αποτελέσματα από τη χρησιμοποίηση του σκόρδου εναντίον της Νοσεμίασης δεν υπάρχουν. Ο σχετικός προβληματισμός τέθηκε στο άρθρο του Θανάση Μπίκου «Φτού….σκόρδα» που δημοσιεύτηκε στην Μελισσοκομική Επιθεώρηση το 1998 (Σεπτ.σελ. 394-396). Στο άρθρο αυτό αναφέρονται εμπειρίες μελισσοκόμων που χρησιμοποίησαν το σκόρδο για να αντιμετωπίσουν τη Νοσεμίαση. Η δοσολογία που αναφέρεται είναι 5 γραμμάρια χυμού σκόρδου σε κάθε κιλό σιρόπι τροφοδότησης. Δεν αναφέρεται η συνολική ποσότητα σιροπιού που θα πρέπει να πάρει το μελίσσι.

Σε ποιες θερμοκρασίες καταστρέφονται τα σπόρια της νοσεμίασης και της αμερικάνικης σηψιγονίας;

Τα σπόρια της νοσεμίασης που βρίσκονται στις κηρήθρες και το μέλι καταστρέφονται στις εξής θερμοκρασίες:

+49ο C για 24 ώρες ή

-40ο C για 10 εβδομάδες.

Τα σπόρια της Αμερικάνικης Σηψιγονίας που βρίσκονται στο μέλι καταστρέφονται στους 110ο C για 2-3 ώρες ή στους 140ο C για 60-90΄

Χάνω μέλισσες από τη νοσεμίαση και βρίσκομαι σε απόγνωση. Τι να κάνω;

Το πρόβλημα είναι τεράστιο και αρκετές φωνές απόγνωσης ακούγονται καθημερινά από μελισσοκόμους οι οποίοι χάνουν αρκετά από τα μελίσσια τους. Δυστυχώς δεν φαίνεται ορατή λύση στο πρόβλημα. ¨Όπως γνωρίζετε το Φουμιντίλ το μόνο αποτελεσματικό σκεύασμα ενάντια της νέας μορφής Νοσεμίασης είναι απαγορευμένο. Οποιονδήποτε καινούργιο φάρμακο για να περάσει την διαδικασία δοκιμών, αιτήσεων και έγκρισης από τον ΕΟΦ θα χρειαστεί 4-7 χρόνια για να εγκριθεί. Ενώ το πρόβλημα εντοπίστηκε από το καλοκαίρι (διάβασε Μελ. Επιθεώρηση, τεύχος Σεπ.-Οκτ, 2007, σελ.261-263) ελάχιστα θετικά βήματα έγιναν προς αναζήτηση λύσεων. Στις επιστολές του Εργαστηρίου Μελισσοκομίας, ΑΠΘ και της Εθνικής Διεπαγγελματικής το Υπουργείο και ο ΕΟΦ απάντησαν αρνητικά. Δυστυχώς η πίεση από τους συνδικαλιστές εκπροσώπους των μελισσοκόμων είναι χαλαρή.

Ύστερα από αυτά γίνεται φανερό ότι επαφίενται σ’ εσάς οι ενέργειες που θα κάνετε για να σώσετε τα μελίσσια σας. Η νοσεμίαση μεταδίδεται πολύ εύκολα από μελίσσι σε μελίσσι με τη λεηλασία. Κάντε πρώτα εξέταση των μελισσιών και εντοπίστε σε ποια μελίσσια υπάρχει η ασθένεια (δωρεάν εξετάσεις μελισσών κάνουν τα Πανεπιστήμια και τα Ινστιτούτα της χώρας). Μετακινείστε τα προσβεβλημένα μελίσσια σε μια άλλη περιοχή. Σε μια ζεστή ημέρα απομακρύνατε τις άδειες κηρήθρες και περιορίστε το χώρο του μελισσιού έτσι ώστε να κρατηθεί ζεστό. Τοποθετείστε πάνω από την μελισσόσφαιρα ζαχαροζύμαρο και κηρόπανο. Η ενσωμάτωση σκόρδου στο ζαχαροζύμαρο (5 γραμ σκόνη σκόρδου/Kg ζάχαρη άχνη) πιθανό να βοηθήσει χωρίς να υπάρχει η σχετική επιστημονική επιβεβαίωση. Αργότερα όταν οι θερμοκρασίες ανέβουν τροφοδοτείστε με σιρόπι. Στην Ευρωπαϊκή αγορά υπάρχουν σκευάσματα τα οποία διατίθενται με σκοπό να διεγείρουν το ένστικτο καθαρισμού της κυψέλης, βοηθώντας έτσι μ’ αυτό τον τρόπο και στον περιορισμό της νοσεμίασης. Τα σκευάσματα αυτά είναι το ρουμάνικο Protofil, το βουλγάρικο Nosestat και το γαλλικό Vita Feed Gold. Από δοκιμές που έγινα στο Εργαστήριο Μελισσοκομίας, Α.Π.Θ. βρέθηκαν αποτελεσματικά για τον περιορισμό της νοσεμίασης που προέρχεται από το N. apis, όχι όμως ενάντια της νέας μορφής νοσεμίασης που προκαλείται από το N. ceranae. Στην Αμερική χρησιμοποιείται η θυμόλη η οποία τοποθετείται στο σιρόπι τροφοδότησης (ένα γραμ θυμόλης σε 16 λίτρα σιρόπι). Δεν αναφέρεται η αποτελεσματικότητα της θυμόλης ενάντια στη νέα μορφή νοσεμίασης. Στο διαδίκτυο υπάρχουν αναφορές για χρήση της Αλόη εναντίον σχεδόν όλων των ασθενειών των μελισσών χωρίς όμως να υπάρχει επιστημονική απόδειξη που να στηρίζει την άποψη αυτή. Κανένα από τα σκευάσματα αυτά δεν έχει πάρει έγκριση στη χώρα μας.

Το Φουμιντιλ διακινείται και χρησιμοποιείται νόμιμα στην Αγγλία, Καναδά, Η.Π.Α. και πιθανό Ισπανία και άλλες χώρες. Κάποιοι επιτήδειοι αγοράζουν Φουμιντίλ Β μέσα από το διαδίκτυο από χώρες που είναι νόμιμο και το πωλούν σε διπλάσια και τριπλάσια τιμή σε μελισσοκόμους που βρίσκονται σε απόγνωση. Το σκεύασμα αυτό δεν είναι νόμιμο στην Ελλάδα και τυχών υπολείμματα στο μέλι το καθιστούν μη κανονικό.

Σε ποιες άλλες χώρες βρίσκεται η νέα μορφή νοσεμίασης και με ποια μέσα την αντιμετωπίζουν οι μελισσοκόμοι;

Η νέα μορφή νοσεμιασης η οποία οφείλεται στο πρωτόζωο Nosema ceranae εντοπίστηκε το 1994 στην ασιατική μέλισσα Αpis cerana στην Κίνα. Το έτος 1996 βρέθηκε και στη δυτική μέλισσα Apis mellifera. Οι ευρωπαίοι μελισσοκόμοι ανησύχησαν όταν η ασθένεια αυτή προκάλεσε μεγάλες ζημιές στα μελίσσια της Ισπανίας το 2004. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι από τα 3000 δείγματα που εξετάσθηκαν το 90% βρέθηκαν θετικά στο πρωτόζωο N. ceranae. To έτος 2006 βρέθηκε στη Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ελλάδα, Ιταλία, Σερβία, Βουλγαρία, Ρουμανία. Η ασθένεια υπάρχει στις Η.Π.Α. στον Καναδά και πιθανό και σε πολλές άλλες χώρες. Πιθανοί τρόποι διασποράς της ασθένειας είναι οι ίδιες οι μέλισσες αλλά και τα προϊόντα τους όπως είναι η μολυσμένη ισπανική γύρη και ο κινέζικος βασιλικός πολτός που χρησιμοποιείται στους εμβολιασμούς στη βασιλοτροφία.

Οι επιστήμονες μέχρι στιγμής αναφέρουν ως αποτελεσματικό σκεύασμα εναντίον του N. ceranae το Φουμιντιλ το οποίο όμως δεν είναι εγκεκριμένο από το επίσημο ευρωπαϊκό Φορέα Φαρμάκων. Στην Αγγλία, Η.Π.Α., Καναδά και πιθανό και στην Ισπανία το σκεύασμα διακινείται ελεύθερα. Στη Βουλγαρία και Ρουμανία έχουν εγκρίνει σκευάσματα ενάντια της παλιάς μορφής νοσεμίασης (Protofil, Nosestat). Την έγκριση αυτή την διατήρησαν και μετά την εισαγωγή τους στην Ε.Ε. Στις χώρες που δεν υπάρχει διαθέσιμη φαρμακευτική αγωγή οι μελισσοκόμοι στηρίζονται στα μέτρα υγιεινής και προστασίας των μελισσιών (απολυμάνσεις, καλή καταπολέμηση της βαρρόα, αλλαγή κηρηθρών, νέες βασίλισσες κ.ά ) καθώς επίσης και σε προσπάθειες δημιουργίας ανθεκτικών μελισσών στη νοσεμίαση. Δυστυχώς οι περισσότερες φυλές μελισσών είναι ευαίσθητες στην νοσεμίαση.

 

ΠΗΓΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ