Βασίλης Διάκος
Π. Καθηγητής της Κτηνιατρικής Σχολής στο Α.Π.Θ.
“Να νομοθετηθεί και να εφαρμοσθεί επί τέλους εθνική δασική μελισσοκομική πολιτική”
Η εκτατική κτηνοτροφία (αιγοπροΒατοτροφία) και η μελισσοκομία στήριξαν την οικονομία των Ελλήνων στις δύσκολες περιόδους της μακρόχρονης ιστορίας της χώρας μας. Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας κάθε κομμάτι εύφορης γης είχε γίνει τσιφλίκι των αγάδων και των μπέηδων ή Βακούφι μοναστηριών και μενδρεσέδων. Για τους φτωχούς γκιαούρηδες απόμειναν οι άγονες ημιορεινές και ορεινές περιοχές. Αυτά τα τετρακόσια και παραπάνω δύσκολα χρόνια οι’Ελληνες κατάφεραν και επέζησαν στις περισσότερες περιοχές χάρη στην αιγοπροΒατοτροφία και σε περιοχές που ευνοούνταν η ανάπτυξη της μελισσοκομίας χάρη στο κερί και το μέλι.
Στις περιοχές αυτές η άσκηση της μελισσοκομίας έγινε παράδοση που συνεχίσθηκε μετά την απελευθέρωση και τη δημιουργία του ελληνικού κράτους μέχρι τις ημέρες μας. Η Χαλκιδική, η Εύβοια, η Κρήτη, η Σάμος αλλά και άλλες περιοχές της χώρας μας με μακρόχρονη παράδοση στη μελισσοκομία, εκτρέφουν μέχρι σήμερα πολύ μεγάλο αριθμό μελισσιών.
Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα διαθέτει το μεγαλύτερο αριθμό μελισσιών ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο στην Ευρώπη, πιθανόν και σ’ ολόκληρο τον κόσμο. 0 μεγάλος αυτός αριθμός μελισσιών χρειάζεται και ανάλογη μελισσοκομική χλωρίδα, η οποία σε πολλές περιοχές της χώρας είναι ανεπαρκής. Η ανεπάρκεια αυτή δεν είναι σημερινό θέμα, ο αείμνηστος Νικολαϊδης στη «Μελισσοκομία» αναφέρει τις περιοχές με πολλά μελίσσια και ανεπαρκή χλωρίδα ως υπερκορεσμένες περιοχές πριν από το 1947. Από τότε η κατάσταση εξ αιτίας κυρίως των δασικών πυρκαγιών, της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων στις καλλιέργειες, καθώς και της αλ-λαγής χρήσης της γης, έχει επιβαρυνθεί πολύ περισσότερο με αποτέλεσμα στις περισσότερες περιοχές της χώρας να είναι αναντίστοιχη με τον αριθμό των εκτρεφόμενων μελισσιών.
Η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2010 και συνεχίζει να πλήττει τη χώρα μας και η ανεργία που ακολούθησε, ώθησαν ένα αριθμό ανέργων, κυρίως νέων ανθρώπων με σημαντική μόρφωση, να στραφούν προς τη μελισσοκομία, αναζητώντας ένα τρόπο επιβίωσης. Η αύξηση του αριθμού των μελισσιών έχει φέρει διαμάχες μεταξύ των μελισσοκόμων, για τη διεκδίκηση κάποιας ευνοϊκής θέσης στις ήδη ανεπαρκείς ανθοφορίες ή μελιτοφορίες. Αποτέλεσμα να ξαναεμφανισθούν γεγονότα όπως αυτά στις αρχές της δε-καετίας του 1980 στην Κάλυμνο, αυτή τη φορά σε κάποιες περιοχές της Κρήτης. Η καταδίκη τέτοιων εγκληματικών ενεργειών είναι αυτονόητη, οι δράστες πρέπει να συλληφθούν και να τιμωρηθούν αυστηρά, αυτό όμως δεν αρκεί να δώσει λύση στο πρόβλημα. Πρόβλημα που αφορά πλέον όλη την Ελλάδα, είναι όμως πολύ εντονότερο στα νησιά όπου η δυνατότητα μετακίνησης και εγκατά-στασης των μελισσιών σε άλλες περιοχές είναι πολύ περιορισμένη.
Δεδομένου ότι το πρόβλημα της ανεργίας των νέων δεν θα λυθεί σύντομα, η αύξηση του αριθμού των μελισσοκόμων τα χρόνια που θα ακολουθήσουν είναι κάτι περισσότερο από σίγουρο. Η προσθήκη νέων μελισσιών στην ήδη ανεπαρκή μελισσοκομική χλωρίδα θα εντείνει ακόμη περισσότερο το πρόβλημα και τις έριδες μεταξύ των μελισσοκόμων με όλα τα δυσάρεστα αποτελέσματα. Για να μη υπάρξουν και άλλο, εγκληματικές ενέργειες, κύρια όμως για να δοθεί δυνατότητα να επιβιώσουν ασκώντας το επάγγελμα του μελισσοκόμου οι νέοι άνθρωποι, απαιτείται επάγοντος λύση ή για να κυριο-λεκτούμε λύσεις. Λύσεις βραχυπρόθεσμες για να αντιμετωπισθούν τα άμεσο προβλήματα και λύσεις μακροπρόθεσμες για να αυξηθεί το εισόδημα από τη μελισσοκομία στη χώρα μας και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας για περισσότερους νέους ανθρώπους στην ύπαιθρο μας που ερημώνει. Οι λύσεις που προτείνουμε εδώ και πολλά χρόνια είναι:
Βραχυπρόθεσμα
α) Αύξηση των δυνατοτήτων εκμετάλλευσης της υπάρχουσας μελισσοκομικής χλωρίδας με:
Διάνοιξη δασικών δρόμων ώστε vc καταστεί δυνατή η προσπέλαση των μελισσιών σε δυνατές μελιτοφορίες που μένουν ανεκμετάλλευτες επειδή είνα απροσπέλαστες από τα μελισσοκομικά αυτοκίνητα.
Δημιουργία θέσεων εγκατάστασης μελισσοκομείων σε περιοχές προσπελάσιμες από ξηρά ή θάλασσα αλλά δεν υπάρχει χώρος για να εγκατασταθούν τα μελίσσια. Η δυσκολία ή αδυναμία εγκατάστασης μελισσών, στα δάση του πεύκου και του έλατου αλλά και σε καλούς θυμαρότοπους, μειώνει σημαντικά τις αποδόσεις των περιοχών που έχουν μεγαλύτερη μελισσοχωρητικότητα, από τον αριθμό των μελισσιών που σήμερα μπορούν να εγκατασταθούν σ’αυτές. Έρευνα από τη μεριά των μελισσοκόμων για την ανακάλυψη μελιτοφοριών, που υπάρχουν στα ελληνικά δάση αλλά παραμένουν ανεκμετάλλευτες επειδή δεν είναι ευρύτερα γνωστές, όπως για παράδειγμα τα μελιτώματα διάφορων πλατύφυλλων καθώς και κωνοφόρων δένδρων, που παράγονται από έντομα που δεν έχουμε ερευνήσει.
β) Διαφύλαξη τπς υπάρχουσας μελισσοκομικής χλωρίδας που απειλείται με καταστροφή ή και εξαφάνιση.
Εποπτεία και πραγματικός έλεγχος στα χρησιμοποιούμενα γεωργικά φάρμακα καθώς και του τρόπου και της ώρας εφαρμογής τους, ώστε να καταστεί δυνατή η εκμετάλλευση των ανθοφοριών των οπωροφόρων δένδρων και των μελιτοφόρων καλλιεργειών όπως των μελιτοφοριών τπς πορτοκαλιάς και του Βαμβακιού.
Γενετικός έλεγχος του προσφερόμενου από το εμπόριο βαμβακόσπορου και επιβολή εξοντωτικών ποινών στους εισαγωγείς και τους εμπόρους που εισάγουν και διακινούν λαθραία γενετικά τροποποιημένο βαμβακόσπορο. Είναι διαπιστωμένο ότι το γενετικά τροποποιημένο Βαμβάκι πέραν των πιθανολογούμενων επιπτώσεων στο οικοσύστημα δεν παράγει νέκταρ και είναι επιζήμιο για τη μελισσοκομία.
Κινητοποίηση για την πάταξη του φαινομένου της καταστροφής περιαστικών αλλά και πιο απομακρυσμένων θυμαρότοπων από τπν ληστρική συμπεριφορά κάποιων «συλλεκτών» θυμαριού για τη χρησιμοποίησή του ως αρτύματος στη μαγειρική.
Οι μελισσοκομικοί σύλλογοι σε συνεργασία με τις οικολογικές οργανώσεις πρέπει και μπορούν να πιέσουν τους αρμόδιους φορείς. Οι διαφαινόμενες επιπτώσεις στη γεωργική παραγωγή εξ’ αιτίας της μείωση των μελισσιών και των φυσικών επικονιαστών παγκόσμια είναι το μεγάλο μας ατού.
γ) Καλύτερη εκμετάλλευση των υπαρχόντων μελισσιών ώστε να αυξηθούν οι αποδόσεις τους.
Προϋποθέσεις για την αύξηση των αποδόσεων των μελισσιών με τις υπάρχουσες συνθήκες είναι: Η καλή γνώση των βασικών κανόνων της παραγωγικής μελισσοκομίας και των μεθόδων εκμετάλλευσης των μελισσιών. Η καλή γνώση των ανθοφοριών και μελιτοφοριών της περιοχής όπου ασκείται η μελισσοκομία και των παραγόντων που τις επηρεάζουν. Ακόμη η καλή γνώση των διατροφικών αναγκών της μέλισσας και των κανόνων τροφοδότησης των μελισσιών.Έχοντας αυτές της γνώσεις ο μελισσοκόμος, διαχειριζόμενος σωστά λιγότερα μελίσσια είναι σε θέση να αξιοποιεί στο μέγιστο βαθμό τις υπάρχουσες ανθοφορίες και μελιτοφορίες και να επιτυγχάνει καλύτερες σοδιές.
Επειδή οι περισσότεροι από τους νέους, αλλά και αρκετοί από τους παλαιότερους, μελισσοκόμους στερούνται βασικών γνώσεων παραγωγικής μελισσοκομίας, καλό είναι οι εκπαιδευτές που διδάσκουν στα διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα μελισσοκομίας, να προσαρμόσουν τα μαθήματά τους ανάλογα. Να διαθέσουν πολύ λιγότερο χρόνο σε ελάχιστα χρήσιμες θεωρητικές γνώσεις, όπως τα πόσα φτερά και πόσα πόδια έχει η μέλισσα ή άλλα τέτοια και να ρίξουν το Βάρος σε μαθήματα ανάπτυξης παραγωγικών μελισσιών και της διαχείρισης τους για την εκμετάλλευση συγκεκριμένων μελιτοφοριών.
Μακροπρόθεσμα
Αύξηση της μελισσοκομικής χλωρίδας.
α) Διαμόρφωση δασικής μελισσοκομικής πολιτικής.
Δεδομένου ότι το 80% και πλέον του μελιού που παράγεται στην Ελλάδα προέρχεται από δασική μελισσοκομική χλωρίδα (μέλι κωνοφόρων, θυμαριού, θρούμπης, ερείκης κ.λπ), όταν μιλάμε για αύξηση της μελισσοκομικής χλωρίδας εννοούμε κατά κύριο λόγο της δασικής. Η αύξηση της δασικής μελισσοκομικής χλωρίδας είναι ένα θέμα που λιμνάζει για πολλά χρόνια. Αιτίες η νοοτροπία που επικρατούσε παλαιότερα στις Δασικές Υπηρεσίες, ότι το δάσος είναι για να παράγει ξύλο και ότι τα μελίσσια μέσα στο δάσος δεν προσφέρουν τίποτε άλλο εκτός από ενόχληση. Ευτυχώς ένας σημαντικός αριθμός νέων δασολόγων και δασοπόνων έχει απαλλαγεί από αυτή τπ νοοτροπία και βλέπει το δάσος ως περισσότερο πολύπλοκη οντότητα, που μπορεί να προσφέρει πολύ περισσότερα από ξυλεία και καυσόξυλα. Που δέχεται τη μέλισσα ως κομμάτι αναπόσπαστο μέρος του δάσους αναγκαίο για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας του.
Ευθύνη φέρουν επίσης και κάποιοι μελισσοκόμοι που θεωρούν το δάσος ξέφραγο αμπέλι από το οποίο μόνο αυτοί δικαιούνται να «τρυγούν». Δεν σέβονται ούτε το δάσος, ούτε τους ανθρώπους που το υπηρετούν, ούτε καν τους συναδέλφους τους.
Για να γίνει σωστή εκμετάλλευση των προϊόντων που μπορεί να προσφέρει το δάσος στη μελισσοκομία, χρειάζεται να σχεδιασθεί να νομοθετηθεί και να εφαρμοσθεί επί τέλους εθνική δασική μελισσοκομική πολιτική. Η χάραξη μιας τέτοιας πολιτικής προϋποθέτει καλή γνώση του αντικειμένου τόσο του δάσους όσο και τπς μελισσοκομίας. Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν σήμερα δασολόγοι, που διαθέτουν τέτοια γνώση, γνωρίζω όμως ότι δεν υπάρχουν ειδικοί επιστήμονες στη μελισσοκομία που γνωρίζουν σε Βάθος το δάσος και τους κανόνες που διέπουν τη ζωή του. Υπάρχει λοιπόν αναγκαιότητα συνεργασίας των επιστημόνων των δύο κλάδων για να προκύψει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Πιστεύω ότι η παρουσία της κυρίας Σοφίας Γούναρη στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Αθηνών μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στην συνεργασία αυτή και τη δημιουργία μιας επιτροπής υπεύθυνης για την κατάρτιση Εθνικής δασικής πολιτικής για τη μελισσοκομία. Η επιτροπή (κατά την απόλυτα προσωπική μου άποψη) πρέπει να στελεχωθεί από δασολόγους της Δ/σης διαμόρφωσης δασικής πολιτικής, των Ινστιτούτων Δασικών Ερευνών, και των Δ/σεων Αναδασώσεων, από καθηγητές Μελισσοκομίας των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων της χώρας και ειδικούς ερευνητές στον Τομέα της Μελισσοκομίας καθώς και από αντιπροσώπους των συλλογικών οργάνων των μελισσοκόμων και των άλλων επαγγελματικών ομάδων που βιοπορίζονται από την εκμετάλλευση των δασικών προϊόντων. Ο υπογράφων (συνταξιούχος καθηγητής) θέτει την όποια γνώση διαθέτει στη διάθεση της Πολιτείας χωρίς καμία απολύτως οικονομική απαίτηση.
β) Καλλιέργεια μελισσοκομικών φυτών από τους μελισσοκόμους
Τα μελισσοκομικό φυτά που μπορούν να καλλιεργηθούν από τους μελισσοκόμους, έχουν ορισμένες ιδιαιτερότητες σε σχέση με τις άλλες γεωργικές καλλιέργειες. Με εξαιρέσεις κάποιων μονοετών καλλιεργειών, αμφιλεγόμενης όμως αποδοτικότητας, χρειάζονται χρόνο για να αποδώσουν. Οι μελισσοκομικοί θάμνοι αλλά κυρίως τα μελισσοκομικού ενδιαφέροντος δένδρα απαιτούν από τρία μέχρι δέκα ή και περισσότερα χρόνια για να αρχίσουν να αποδίδουν. Ο μελισσοκόμος που φυτεύει μελισσοκομικό δένδρα κάνει μακρόχρονη επένδυση, από την οποία πιθανόν ο ίδιος να επωφεληθεί λιγότερο από ότι η επόμενη γενεά μελισσοκόμων. Αυτό όμως δεν απογοητεύει τους παθιασμένους μελισσοκόμους να φυτεύουν χωρίς να κάνουν τέτοιους υπολογισμούς. Τα χρόνια περνούν γρηγορότερα από ότι νομίζουμε. Αν η επιλογή των θάμνων και των δένδρων που θα φυτευτούν είναι σωστή, ο μελισσοκόμος θα νοιώσει το αποτέλεσμα της ενέργειάς του στις κηρήθρες των μελισσιών του.
Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας σωστής επιλογής βλέπουν οι μελισσοκόμοι του Ισραήλ, οι οποίοι με τη Βοήθεια των δασικών υπηρεσιών φυτεύουν γηγενή μελισσοκομικό φυτά της Παλαιστίνης όπως χαρουπιές (Ceratonia silica), τζιτζιφιές (Ziziphus spina Christi], αγριοαχλαδιές (Pyrus a mygd aliform is), δενδρολίΒανο (Rosmarinus officinalis] και άλλα. Κυρίως όμως από την καλλιέργεια εισαγομένων ειδών ευκαλύπτων. Εδώ και δώδεκα χρόνια φυτεύονται από τους μελισσοκόμους 100.000 δένδρα ευκαλύπτων το χρόνο. Τα ποια είδη ευκαλύπτων και σε ποιες τοποθεσίες θα καλλιεργηθούν αποφασίστηκε μετά από έρευνα των Δασικών Υπηρεσιών του Ισραήλ σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του ΤελΑΒίΒ και τις Μελισσοκομικες αρχές.
Γνωρίζω ότι η εμπειρία που έχουν οι Έλληνες δασολόγοι με τα είδη ευκαλύπτου μελισσοκομικού ενδιαφέροντος είναι περιορισμένη. Μπορούν όμως να εκμεταλλευθούν την εμπειρία των Ισραηλινών συναδέλφων τους, να επιλέξουν τα καταλληλότερα είδη και να συνεχίσουν την έρευνά τους στον ελληνικό χώρο, ώστε σε σύντομο χρονικό διάστημα, τα κρατικά δασικά φυτώρια να μας προσφέρουν τα πρώτα δενδρύλλια μελισσοκομικών ευκαλύπτων.
Για τους ευκαλύπτους γενικότερα, τα προσφορότερα για τη μελισσοκομία είδη, τις κλιματικές, εδαφικές και καλλιεργητικές τους απαιτήσεις καθώς και τις αποδώσεις τους θα αναφερθώ με λεπτομέρειες σε προσεχή μου άρθρα στη Μελισσοκομική Επιθεώρηση.
Πηγη | Μελισσοκομική Επιθεώρηση