Προετοιμασία μελισσών για το ξεχειμώνιασμα
Δημήτρπς Τσέλλιος | τ. Διευθυντής Ινστιτούτου Μελισσοκομίας ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. | τηλ. 6976027907 Βαγγέλης Τσέλλιος | Γεωπόνος Μελετητής | MSc Μελισσοκομίας | τηλ. 6973791716
Εισαγωγή
Οι δυο τελευταίοι μήνες του έτους, Νοέμβριος και Δεκέμβριος, είναι οι πρώτοι χειμωνιάτικοι μήνες από μελισ σοκομικπ σκοπιά. 0 χειμώνας, δηλαδή, στη μελισσοκομία προηγείται κατά ένα μήνα περίπου του ημερολογίου και αντι στοίχως π άνοιξη αρχίζει νωρίτερα, από το Φεβρουάριο, στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας μας. Εξαίρεση αποτελούν μικρά τμήματα της Νότιας Ελλάδας, όπου η διάρκεια του μελισσοκομικού χειμώνα περιορίζεται σημαντικά, λίγες εβδομάδες στα μέσα Δεκεμβρίου. Κύριο χαρακτηριστικό του χειμώνα στη μελισσοκομία είναι η μικρή διάρκεια της ημέρας, ιδιαίτερα μάλιστα π συνεχώς μειούμε νη φωτοπερίοδος και η έλλειψη ανθοφοριών με μελισσοκομικό ενδιαφέρον. Αντίθετα, η μελισσοκομική άνοιξη ξεκινά με την αύξηση των ωρών της ημέρας (φωτοπερίοδος που διαρκώς αυξάνει), εμφάνιση αρκετών ανθοφοριών, κυρίως γυρεοφόρων, που προσελκύουν τις μέλισσες, παρά το γεγονός ότι π θερμοκρασία του αέρα είναι χαμηλότερη από το προηγούμενο διάστημα του Νοεμβρίου Δεκεμβρίου.
Προετοιμασία των μελισσιών για ξεχειμώνιασμα
Οι μελισσοκόμοι, λοιπόν, πρέπει να ξεκινούν τις προετοιμασίες στα μελίσσια για την πετυχημένη αντιμετώπιση του χειμώνα, από τις αρχές Νοεμβρίου. Για όσους έχουν μεταφέρει τα μελίσσια τους στα πευκοδάση, τη δεύτερη φθινοπωρινή περίοδο μελιτοέκκρισης (δεύτερο «βάρεμα»), η προετοιμασία για το χειμώνα θα ξεκινήσει αργότερα, στα μέσα Νοεμβρίου, αφού θα έχουν τελειώσει οι τρυγητοί του μελιού. Βέβαια, οι όψιμοι αυτοί τρυγητοί συνδυάζονται με την πρόβλεψη των αποθεμάτων τροφών (μελιού και γύρης], που πρέπει να αφήσει ο μελισσοκόμος στα μελίσσια. Απ’ αυτή την άποψη ο τελευταίος τρύγος στα πεύκα αποτελεί ταυτόχρονα και την έναρξη προετοιμασίας για το χειμώνα.
Η ποσότητα του μελιού, ικανή να καλύψει τις ανάγκες του μελισσιού, κυμαίνεται από 812 κιλά και εξαρτάται από το πρόγραμμα που ακολουθεί ο μελισσοκόμος. Αν είναι αποφασισμένος να παραμείνει στα πεύκα, όλο το διάστημα του Νοεμβρίου Δεκεμβρίου, τότε οι ανάγκες χειμερινών εφεδρειών σε μέλι είναι οι μικρότερες. Οι μελι τοεκκρίσεις στα πεύκα συνεχίζονται, οι ήπιες κλιματικές συνθήκες επιτρέπουν τπν αξιοποίησή τους από τις μέλισσες, οι ανάγκες διατροφής γόνου είναι πολύ περιορισμένες, έως ανύπαρκτες. Φυσικά, το πρόγραμμα αυτό ακολουθεί η πλειοψηφία των μελισσοκόμων, των οποίων ο τόπος κατοικίας γειτνιάζει με τα πευκοδάση όπου έχουν τα μελίσσια.
Αντίθετα, οι μελισσοκόμοι που μένουν μακριά από τα πευκοδάση προτιμούν να μεταφέρουν τα μελίσσια αμέσως μετά το τον τελευταίο τρυγητό, κοντά στον τόπο μόνιμης κατοικίας τους. Σ’ αυτή την περίπτωση συνίσταται η μεγαλύτερη ποσότητα αποθεμάτων μελιού για το χειμώνα, ποσότητα που θα υπολογισθεί από το μέγεθος του μελισσιού, τη δριμύτητα και διάρκεια του χειμώνα της περιοχής και λαμβάνο ντας υπόψη τη γενικότερη εμπειρία των μελισσοκόμων της περιοχής, που αποκτήθηκε τα προηγούμενα χρόνια. Η ποσότητα του μελιού δεν είναι το μοναδικό μέλημα του μελισσοκόμου. Η κατανομή της στα πλαίσια είναι σημαντική παράμετρος. Από ένα πλαίσιο με 3 κιλά μέλι, είναι προτιμότερο να έχουμε 3 πλαίσια με 1 κιλό μέλι το καθένα.
Επίσης, η περιεκτικότητα των πλαισίων σε γύρη είναι σημαντική. Πλαίσια με μέλι και γύρη είναι κατάλληλο για τη διαμόρφωση της φωλιάς του μελισσιού το χειμώνα. Αυτονόητο είναι ότι τα πλαίσια αυτά έχουν σκούρο χρώμα, δηλαδή έχει εκκολαφθεί γόνος τουλάχιστον 12 φορές. 0 σχηματισμός της χειμωνιάτικης σφαίρας διευκολύνεται, όταν τα πλαίσια στο κέντρο της μελισσο φωλιάς έχουν περιφερειακά (πάνω και δίπλα) μέλι, ακριβώς από κάτω από το μέλι γύρη και άδεια κελιά για την «επικοινωνία» των μελισσιών, κατά το σχηματισμό της σφαίρας. Πλαίσια ολόκληρα με σφραγισμένο μέλι είναι προτιμότερο να μπαίνουν στην άκρη ή να αφαι ρούνται στον τρυγητό.
Τοποθεσία για το χειμώνα
Εκτός από τις τροφές και τις κατάλληλες κηρήθρες, που πρέπει να φροντίσει ο μελισσοκόμος να αφήσει ή να εφοδιάσει τα μελίσσια του, σπουδαίο ρόλο παίζει και η περιοχή, οι ιδιαίτερες συνθήκες, το μικροκλίμα, η ευκολία στην πρόσβαση, κ.α., για καλό ξεχειμώνια σμα χωρίς απρόοπτα.
Γενικά, η τοποθεσία δεν πρέπει να είναι θύλακας παγετού και υγρασίας. Προτιμούμε υψηλά σημεία, με καλή κυκλοφορία και ανανέωση του αέρα, προσήλια, με προστασία από τους κρατούντες ψυχρούς ανέμους, σε απόσταση από τις κοίτες χειμάρρων και στάβλους ή περάσματαμονοπάτια εκτρεφόμενων ζώων. Επίσης οι συχνές Βροχοπτώσεις του χειμώνα να μην εμποδίζουν την πρόσβαση του μελισσοκόμου, για επίσκεψη και προληπτικό έλεγχο ή μεταφορά των μελισσιών.
Μελίσσια και κυψέλες
Μελίσσια με πληθυσμό (στις αρχές Νοεμβρίου), που καλύπτει τουλάχιστον 67 πλαίσια και νέα βασίλισσα, της ίδιας ή της προηγούμενης χρονιάς (20162015), είναι ικανά να ξεπεράσουν το χειμώνα, χωρίς απώλειες. Δεν αρ κούν όμως μόνο αυτά τα δύο χαρακτηριστικά. Είναι απαραίτητο αυτές οι μέλισσες να έχουν γεννηθεί το φθινόπωρο, να έχει ανανεωθεί δηλαδή ο καλοκαιρινός πληθυσμός, που φυσικά δεν έχει, λόγω ηλικίας, δυνατότητα να φθά σει και να ξεπεράσει το χειμώνα.
Ακόμη, μελίσσια ύποπτα ασθενειών εξετάζονται προσεκτικά. Σε περίπτωση εξακρίβωσης αμερικάνικης σηψη γονίας, τα συγκεκριμένα μελίσσια κα ταστρέφονται, οι κηρήθρες καίγονται, οι κυψέλες απολυμαίνονται. Είναι πιθανό, αυτή την εποχή, να βρούμε αρκετά μελίσσια σε στάδιο κατάρρευσης, λόγω αυξημένης προσβολής από Βαρ ρόα. Σε αυτή την περίπτωση επισπεύδουμε τπν εφαρμογή εγκεκριμένου ακαρεοκτόνου. Ούτως ή άλλως, ο Δεκέμβριος είναι ο πλέον κατάλληλος μήνας για τη Βαοική προληπτική εφαρμογή καταπολέμησης της βαρρόα.
Η νοζεμίαση είναι σοβαρή ασθένεια των ενήλικων μελισσιών, ενδημεί στα μελίσσια μας και οι χειρισμοί που μπορεί να κάνει ο μελισσοκόμος είναι:
• η μεταφορά των μελισσιών σε άλλη τοποθεσία,
• ο καλός αερισμός των μελισσιών με ανοικτές πόρτεςπαράθυρα αερισμού,
• η αποφυγή χρήσης κηρόπανου και υγρής τροφοδότησης ή προσθήκη νερού στα μελίσσια, καθ’ οιονδή ποτε τρόπο.
Στους χειρισμούς δεν περιλαμβάνεται η χρήση αντιβιοτικών ή άλλων φαρμακευτικών ουσιών. Η νοζεμίαση, πέρα από τη φθορά των εργατριών μελισσών, είναι υπεύθυνη για την αντικατάσταση των βασιλισσών από τις μέλισσες, στις περισσότερες περιπτώσεις.
Οι κυψέλες, κατάλληλες για το χειμώνα, πρέπει να είναι στεγνές και καθαρές στη Βάση τους. Η χρήση κινητής βάσης διευκολύνει τον καθαρισμό, νωρίς το Νοέμβριο, όταν ακόμη οι θερμοκρασίες είναι σχετικά υψηλές. Αλλά και για τις κυψέλες με σταθερή βάση, η επιπλέον εργασία που απαιτείται για τον καθαρισμό της Βάσης, ανταμείβεται στο πολλαπλάσιο. Γενικά η καθαριότητα στη βάση της κυψέλης γίνεται δύο φορές το χρόνο, μια νωρίς το Νοέμβριο και άλλη μια το Φεβρουάριο Μάρτιο.
Η πόρτα της κυψέλης είναι, αναγκαστικά, περιορισμένη για να μην μπαίνουν ποντίκια, οι θυρίδες αερισμού ανοικτές και τα κηρόπανα, αν χρησιμοποιούνται, δεν καλύπτουν όλη την επιφάνεια των κηρηθροφορέων.
Κάθετα διαφράγματα, από ξύλο ή σκληρό πλαστικό, είναι χρήσιμα, όταν το μελίσσι δεν καλύπτει μεγάλο μέρος του χώρου της κυψέλης.
Η τοποθέτηση των κυψελών πάνω σε Βάσεις, μεταλλικές ή ξύλινες, σε τούΒλατσιμεντόλιθους ή παλιά ελαστικά αυτοκινήτων, προστατεύει τις κυψέλες από τη φθορά, εξαιτίας της επαφής τους με το υγρό χώμα. Η χρήση πλαστικών τακουνιών Βοηθά στην προστασία των κυψελών, η απόσβεση του κόστους αγοράς τους (2€/κυψ.) γίνεται πολύ γρήγορα.
Αποθήκευση κηρηθρών
Η μεγάλη ανάπτυξη των μελισσιών την καλοκαιρινή περίοδο, ακολουθείται από τη συρρίκνωση του πληθυσμού το χειμώνα. Το μελίσσι θα περάσει το χειμώνα με περιορισμένο αριθμό συλλεκτριών μελισσών και γενικά εργατριών μελισσών γιατί παραμένουν αυτές που έχουν γεννηθεί το φθινόπωρο. Οι κηφήνες εκδιώκονται από την κυψέλη, ενώ οι ηλικιωμένες εργά τριεςσυλλέκτριες χάνονται φυσιολογικά, σταδιακά κατά τη διάρκεια της συλλογής νέκταρος και γύρης. Επόμενο είναι οι κηρήθρες που καλύπτουν οι μέλισσες το καλοκαίρι, να είναι πολύ περισσότερες από τις κηρήθρες που μπορεί να καλύψει, να χρησιμοποιήσει, να προστατέψει το χειμώνα, ο μικρός αριθμός των μελισσών. Η δυσαναλογία πληθυσμούκηρηθρών φαίνεται εντονότερα μετά τον τρυγητό. Ο χώρος που καλύπτει το μέλι αδειάζει, οι μέλισσες προσηλώνονται στα λίγα πλαίσια που έχουν γόνο ή αφήσαμε ατρύγητα και όταν επιστρέφουμε τα τρυγημένα πλαίσια, διαπιστώνουμε ότι πολύ λίγα είναι απαραίτητα για το ξεχειμώνιασμα του μελισσιού. Το φαινόμενο αυτό παρατη ρείται και στους τελευταίους τρυγητούς σε ανθόμελα, αργά τον Αύγουστο ή Σεπτέμβριο, είναι όμως πιο έντονο στους τρυγητούς στα πεύκα τον Οκτώβριο, όσο πλησιάζουμε στο χειμώνα.
Δημιουργείται έτσι μια σειρά ερωτηματικών για την τύχη των περισσευού μενων κηρηθρών. Ο κηρόσκωρος, το λεπιδόπτερο Galleria mellonela, βρίσκεται παντού. Λίγες πεταλούδες μακριά από τα μελίσσια αρκούν, για να γεννήσουν τα αυγά τους στις απροστάτευτες κηρήθρες ή να εκκολαφθούν αυγά που είχαν γεννήσει προηγουμένως και τα οποία οι μέλισσες φυσιολογικά θα τα είχαν απομακρύνει. Οι ενέργειες, δηλαδή, του μελισσοκόμου πρέπει να είναι άμεσες:
• Να αποφασίσει πόσες και ποιές κηρήθρες θα επιστρέφει στα μελίσσια.
• Ποιες κηρήθρες θα απομακρυνθούν οριστικά από το μελισσοκομείο μας και θα οδηγηθούν οριστικά στο εργαστήριο εξαγωγής κεριού και στο κηροπλαστείο.
• Πού και πώς θα αποθηκευτούν οι υπόλοιπες κηρήθρες, με ασφάλεια, ούτως ώστε να επαναχρησι μοποιηθούν την ερχόμενη άνοιξη.
Οι κηρήθρες που επιστρέφονται στα μελίσσια είναι σκούρες στο χρώμα, αλλά όχι μαύρες, παλιές. Προτιμάμε και αυτές που έχουν μεγάλα υπολείμματα μελιού από ατελή φυγοκέντριση. Αν ο εμβρυοθάλαμος είναι γεμάτος κηρήθρες, τότε στις άκρες τοποθετούμε τις λιγότερο καλές. Σοβαρό μειονέκτημα των κυψελών μας είναι η μη χρησιμοποίηση, επαρκώς, των ακραίων κηρηθρών στην πλευρά τους που εφάπτεται των τοιχωμάτων της κυψέλης. Το μέλι που πιθανώς αποθηκεύεται είναι λίγο, το κερί σκουραίνει και «σκληραίνει», απολεπίζεται δύσκολα, η κηρήθρα σχεδόν αχρηστεύεται. Το σοβαρό αυτό μειονέκτημα δεν το έχουμε, όταν χρησιμοποιούμε 9 πλαίσια στον εμβρυοθάλαμο και στους μελιτοθαλάμους. 0 αριθμός των πλαισίων που επιστρέφονται είναι 12 περισσότερα απ’ όσα καλύπτουν οι μέλισσες. Αυτό βοηθά στο σχηματισμό μελισσόσφαιρας, που αρκετές φορές σχηματίζεται εκτός πλαισίων. Το υπερβολικό «σφίξιμο» των μελισσιών βοηθά στην αφαίρεση πλαισίων για τρυγητό, είναι όμως επιζήμιο, όταν προετοιμάζουμε τα μελίσσια για ξεχειμώνιασμα.
Οι κηρήθρες που πηγαίνουν για «ανακύκλωση» είναι οι παλιές, οι κατεστραμμένες από διαφόρους λόγους, κυρίως τον τρυγητό και οι κηρήθρες με πολλά κηφηνοκέλια. Οι παλιές κηρήθρες, μαύρες στο χρώμα, κελιά με χονδρά τοιχώματα, από τα κουκούλια των πολλών εκκολάψεων, απομακρύνονται, όχι μόνο για τη μικρή περιεκτικότητα μελιού και του μικρότερου χώρου ανάπτυξης των προνυμφών, αλλά γιατί το κερί τους είναι επιβαρυμένο από πολλούς ρύπους, που με τον ένα ή άλλο τρόπο (μόλυνση περιβάλλοντος, εφαρμογές παρασιτοκτόνων στις γεωργικές καλλιέργειες, επεμβάσεις των με λισσοκόμων κλπ) εισχωρούν στην κυψέλη και δεσμεύονται στο κερί. Όλοι οι μελισσοκόμοι πρέπει να αποφασίσουν να ξεκινήσουν αποφασιστικά την αφαίρεση των ακατάλληλων κηρηθρών. Την πρώτη χρονιά, η εφαρμογή της συστηματικής αφαίρεσης για ανακύκλωση είναι ελαφρώς οδυνηρή. Στη συνέχεια όμως, τις επόμενες χρονιές, ο αριθμός είναι σημαντικά μικρότερος.
Η αποθήκευση των κηρηθρών, για επαναχρησιμοποίηση την ερχόμενη άνοιξη, είναι το σοβαρότερο πρόβλημα. 0 αριθμός των προς αποθήκευση κηρηθρών είναι μεγάλος, αυξάνεται φυσικά όσο μεγαλύτερη είναι η μελισσο κομική επιχείρηση. Οι κηρήθρες αποτελούν «κεφάλαιο» για την επιχείρηση, χρήσιμο και απαραίτητο. Οι κηρήθρες που αποθηκεύονται σε κλειστούς, σκοτεινούς και όχι καλά αεριζόμενους χώρους κινδυνεύουν περισσότερο να καταστραφούν από κηρόσκωρο ή ποντίκια. Κάποιοι μελισσοκόμοι τις αποθηκεύουν σε οριζόντιες ντάνες των 56 ορόφων, με αερισμούς στις δύο πλευρές, σε ανοικτούς χώρους. Το ρεύμα αέρος και οι σήτες εμποδίζουν την είσοδο των επιζήμιων εντόμων και τρω κτικών.Όμως σήμερα, η χρήση της κατάψυξης ως μέσο προστασίας, είναι η πλέον κατάλληλη και αποτελεσματική. Για τις εκμεταλλεύσεις με μεγάλο αριθμό μελισσιών συνίσταται η κατασκευή ψυκτικών θαλάμων ή η ενοικίαση χώρων σε μεγάλους θαλάμους ψυγεία, όπως είναι οι αποθήκες συνεταιρισμών για τη διατήρηση των οπωροκηπευτι κών.
Για τους ερασιτέχνες μελισσοκόμους αρκεί ένας καταψύκτης (μεταχειρισμένους από παγωτά) και η φύλαξη των κηρηθρών σε μεγάλες σακούλες, που χωρούν περίπου 20 πλαίσια. Στην κατάψυξη οι κηρήθρες διατηρούνται από 1224 ώρες. Ξεχωρίζουμε τις μαύρες από τις άσπρες κηρήθρες, θα χρησιμοποιήσουμε πρώτα την ερχόμενη άνοιξη τις μαύρες κηρήθρες.
Ανθοφορίες του διμήνου
Οι ανθοφορίες που ξεκινούν αυτό το δίμηνο είναι σχετικά λίγες. Κυριότερες απ’ αυτές είναι της φθινοπωρινής κουμαριάς, της οξαλίδας, του δεντρολίβανου και της μουσμουλιάς.
Στο σύνολό της όμως η μελισσοκο μική χλωρίδα των δύο τελευταίων μηνών της χρονιάς ή αν προτιμάτε, των δύο πρώτων μηνών του μελισσοκομι κού χειμώνα, εμπλουτίζεται σημαντικά από σπουδαία κύρια μελισσοκομικά φυτά, όπου συνεχίζουν την ανθοφορία ή μελιτοφορία τους, από το φθινόπωρο. Αυτά είναι το πεύκο του Δεκεμβρίου, το κόκκινο ρείκι τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο, ο πολύκομβος τον Νοέμβριο.
Φθινοπωρινή Κουμαριά
Σε παλαιότερη έρευνα ερωτηματολόγιο, που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Μελισσοκομίας, η κουμαριά περιλαμβάνεται στα σπουδαιότερα μελισσοκομικά φυτά και μάλιστα στην πρώτη δεκάδα, σύμφωνα με τις απαντήσεις 150 μελισσοκόμων απ’ όλη την Ελλάδα. Η κουμαριά, Arbutus unedo, είναι από τα ωραιότερα φυτά της Ελληνικής Χλωρίδας, αυτοφυές σε όλη την ορεινή, τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται σε ημιορεινές περιοχές (κήπους και αλσύλλια). Διαφέρει από την ανοιξιάτικη κουμαριά ή γλυστροκου μαριά (Arbutrus andrachne), που έχει λείο κορμό και κλαδιά. Το ύψος της φθινοπωρινής κουμαριάς είναι μικρότερο της ανοιξιάτικης, ο κορμός της ρυτιδιασμένος, τα άνθη και οι καρποί μεγαλύτεροι. Οι ώριμοι καρποί της είνο. βρώσιμοι και σε ορισμένες περιοχές (ορεινή Χαλκιδική) αποστάζονται γιε παραγωγή οινοπνευματώδους ποτού (κουμαρόρακι).
Το μέλι της κουμαριάς είναι πικρέ είναι όμως κατάλληλο για ανθρώπινε κατανάλωση. Λόγω των συχνών βροχοπτώσεων και της υψηλής σχετική: υγρασίας του αέρα, το νέκταρ της κουμαριάς δύσκολα ωριμάζει, ιδιαίτερο σε περιοχές της Δυτικής Ελλάδας, με υψηλό ετήσιο βροχομετρικό ύψος.
Οξαλίδα (Oxaiis pescarpae)
Το ζιζάνιο των ελαιώνων, η ξυνίθρο που από το Δεκέμβριο σχηματίζει «κί I τρινα χαλιά» στους ελαιώνες της Kρήτης και της Πελοποννήσου είναι ένα από τα χρησιμότερα φυτά για τη μελισσοκομία της χώρας μας, αφού σε μια κρίσιμη εποχή, προσφέρει νέκταρ και γύρη στα μελίσσια, που ανασυντάσσο νται μετά τους τρυγητούς της χρονιάς που πέρασε, προετοιμαζόμενοι για τη χρονιά που ξεκινάει. Η ανθοφορία της διακόπτεται την άνοιξη από τις καλλιεργητικές εργασίες των ελαιοπαραγωγών.
Δενδρολίβανο (Rosmarinus officinalis)
Το δενδρολίβανο, καλλωπιστικό αλλά και αυτοφυές φυτό της Ελληνικής Χλωρίδας, πέρα από τις φαρμακευτικές και αρτυματικές ιδιότητες, είναι σπουδαίο μελισσοκομικό φυτό, με κυριότερους μήνες έντασης τπς ανθοφορίας του, τον Νοέμβριο και τον Απρίλιο. Η ανθοφορία του, είναι πολύ ανθεκτική στις χαμηλές θερμοκρασίες, συνεχίζει και τον Ιανουάριο. Κατάλληλο για φύτευση στους μελισσόκηπους και για τη δημιουργία ανεμοφράκτη.
Το Πεύκο του Δεκεμβρίου
Για το πεύκο έχουν γραφτεί πολλά, τα λιγότερα σίγουρα για τις μελιτο εκκρίσεις του Δεκεμβρίου (Πεύκο του 40ημέρου). Με ήπιο καιρό και προηγούμενη «πικρή» ανθοφορία, όπως είναι η φετινή σουσούρα (κόκκινο ρείκι), πιστεύεται ότι το πεύκο του Δεκεμβρίου για το 2015 θα είναι παραγωγικό. Η ανθοφορία τπς σουσούρας (αρχές Οκτωβρίου) είναι καλή, έχουν προ ηγηθεί πολλές βροχές και αναμένονται κι άλλες. Αν βοηθήσει ο καιρός το Νο έμβριοΔεκέμβριο, ίσως πραγματοποιηθεί τρυγητός στα πευκοδάση, για παραγωγή μιας ιδιαίτερης κατηγορίας μελιού, της πευκοσουσούρας.
Πολύκομβος [Polygonum aviculare)
Ο πολύκομβος συνεχίζει την ανθοφορία του στα θερισμένα σιτηρά και στα ρείθρα των δρόμων, σύνορα χω ραφιών κ.α., αρκεί να υπάρχει εδαφική υγρασία (βροχή και αρδεύσεις καλλιεργειών). Ανθεκτικό φυτό και στη Βόσκηση, αρκεί βέβαια να μην είναι συνεχής καθημερινή παρουσία μεγάλων κοπαδιών αιγοπροβάτων, που ποδοπατούν τα χαμηλά, έρποντα φυτά του πο λυκόμβου. Το ιδιαίτερο πολυκομπίσιο μέλι, παρά το σκούρο χρώμα και βαρύ άρωμα του, προτιμάται από πολλούς