ΕΠΟΧΙΑΚΟΙ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ ΣΕΠTΕΜΒΡΙΟΥ

ΕΠΟΧΙΑΚΟΙ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ

Από τις γεωτεχνικούς της Ο.Μ.Σ.Ε Καρατάσου Κατερίνα, κτηνίατρο, Κοντοθανάση Αγλαΐα, Γεωπόνο, Msc

Τις μέρες που γράφονται αυτοί οι χειρισμοί είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε ότι τα πεύκα πάνε πράγματι πολύ καλά κι όσοι πήγαν παραγωγικά μελίσσια θα κάνουν και καλούς τρύγους. Η χρονιά δεν ήταν εύκολη, ίσα – ίσα για τους περισσότερους ήταν θρίλερ μεγάλες δόσεις αγωνίας. Τα ανοιξιάτικα ανθόμελα, η πορτοκαλιά και η καστανιά αλλά και τα έλατα, η βελανιδιά και το πρώιμο θυμάρι, ήταν επαρκή για τα μελίσσια που γόνιασαν καλά, αλλά δεν πρόσφεραν κάτι στο μελισσοκόμο που τα κουβαλούσε.
Η εικόνα άρχισε να βελτιώνεται από τα τέλη Ιουνίου. Το όψιμο θυμάρι πήγε καλά. ο ηλίανθος και σε ορισμένες περιοχές και τα βαμβάκια. Από αρχές Αυγούστου άρχισε να δίνει καλά το πεύκο, και στα τέλη είχαμε αγριοβαμβακιά και ρείκι. Ει­δικά το τελευταίο έδωσε φέτος μέλι αφού ποτί­στηκε δεόντως.

Παρόλα αυτά, μέχρι το Σεπτέμβρη αρκετοί δεν είχαν καν βγάλει τα έξοδα της χρονιάς. Αρκετοί συνάδελφοι επίσης αντιμετώπισαν και φέτος επι­πλέον προβλήματα με ψεκασμούς κυρίως νεονικοτινοειδών (δείτε σχετικό άρθρο από τους γεωτεχνικούς της Ο.Μ.Σ.Ε.). Αναφέρθηκαν επίσης περιστατικό νοζεμίασης αλλά σε μικρότερη έκταση από πέρυσι.
Αφήνοντας το παράπονο κατά μέρος μιας και δεν ωφελεί και ξέροντας καλά οι παλιότεροι ότι η μελισσοκομία είναι αγώνας, μετά τον τελευταίο τρύγο κάνουμε ψύχραιμα τον απολογισμό της χρονιάς και προσπαθούμε να εντοπίσουμε τα λάθη μας. Η αποτίμηση αυτή είναι αναγκαία πριν αρχί­σουμε να σχεδιάζουμε τις κινήσεις μας για τη νέα χρονιά που ξεκινάει τώρα, με το ξεχειμώνιασμα.
Μελίσσια που μπαίνουν στο ξεχειμώνιασμα χορτάτα, απαλλαγμένα από βαρρόα και με προ­μήθειες θα έχουν ένα καλό ξεκίνημα την άνοιξη, θα μεγαλώσουν νωρίς, θα δώσουν καλές παρα­φυάδες πρώιμα και θα μπορέσουμε να εκμεταλ­λευτούμε την αφθονία της άνοιξης για να καλύψουμε τυχόν απώλειες, να μεγαλώσουμε το «κοπάδι» μας, και να έχουμε καλή παραγωγή απ’ ότι επιλέξαμε να παράξουμε: μέλι, γύρη, βασιλικό πολτό, παραφυάδες και βασίλισσες για μας ή για πώληση σε συναδέλφους.

Την προετοιμασία για το ξεχειμώνιασμα την καλύψαμε εν μέρει στο προηγούμενο τεύχος. Εδώ θα ασχοληθούμε συγκεκριμένα με την «οργά­νωση» του μελισσιού μέσα στην κυψέλη και το πώς μπορούμε να το βοηθήσουμε να βγάλει το χειμώνα ζεστό και με επάρκεια τροφής. Απώλειες της τάξης 5-15% θεωρούνται φυσιολογικέ; Ελλάδα αλλά όσο πιο κοντό στο 5% είμαστε τόσο το καλύτερο. Επίσης, δεν είναι μόνο οι ολοκληρωτικές απώλειες που θέλουμε να αποφύγω αλλά και η εξασθένιση των μελισσιών μας χάνουν πληθυσμό καθώς παρατείνεται ο χειμώνας και μειώνονται τα θρεπτικά αποθέματα στο σώμα τους, από τα οποία σημειωτέον θα ταΐσουν πρώτο γόνο της νέας χρονιάς.
Οι κανόνες του ξεχειμωνιάσματος

• Μελισσοκομείο σε μέρος απάνεμο, υγρασίες, προσήλιο, αν γίνεται κοντά στην έδρα μας.
• Κυψέλες τοποθετημένες σε βάσεις (όχι λάστιχα αυτοκινήτων, πάτε τα στην ανακύκλωση βρείτε άλλη λύση) κι όχι απευθείας στο χώμα με μικρή κλίση προς την είσοδο ώστε να υπάρχει απορροή τυχόν υγρασίας, και καλά αεριζόμενες. Οι δικτυωτοί πάτοι δεν κρυώνουν τα μελίσια, ούτε οι θυρίδες εξαερισμού του καπακιού. Με­λίσσι προστατευμένο από τους ψυχρούς βοριάδες και με αρκετό μέλι μόνο την υγρασία έχει να φοβηθεί. Χρησιμοποιείστε κουβερτάκια (κερόπανα), ει δυνατόν από μαλλί, αλλά λείο κι όχι με «τρίχες» γιατί τα ερεθίζει. Το μαλλί βγάζει πάντα την υγρα­σία από μέσα προς τα έξω και μένει στεγνό.
• Ξεχειμωνιάζουμε δυνατά μελίσσια. Μελίσσια κάτω από 4 πλαίσια σωστό είναι να ενώνονται ή αν είναι παραφυάδες με νέα βασίλισσα να ξεχει­μωνιάζουν σε διπλοκυψελίδια. Οι οχτάρες κυψέ­λες χρησιμοποιούνται από αρκετούς και για να ξεχειμωνιάζουν τα μικρότερα μελίσσια. Διαβάστε επίσης για την κυψέλη ΑΡΓΩ. όσοι τη δοκίμασαν λένε τα καλύτερα.
• «Σφίγγουμε» τα μελίσσια, αφήνοντας στην κυψέλη τόσες κηρήθρες όσες είναι ο πληθυσμός του μελισσιού μείον μία. Αυτό εξασφαλίζει ότι τα μελίσσια θα είναι πάντα κοντά στο φαΐ τους. Τον κενό χώρο μπορούμε να τον κλείσουμε με φελιζόλ, με κουβερτάκι που θα σκεπάζει και τα πλαϊνά του τελευταίου πλαισίου ή με ένα πλαισιοτροφοδότη. Παραπανίσιες κηρήθρες δεν προσφέρουν τίποτε κι επιπλέον μπορεί και να μουχλιάσουν.
• Αφήνουμε μαύρες κηρήθρες στη γονοφωλιά για το ξεχειμώνιασμα. Οι μέλισσες τις προτιμούν κι εμείς προτιμούμε να παίρνουμε άσπρες μελοκηρήθρες για τρύγο, που δεν έχουν περάσει το χει­μώνα τους στη γονοφωλιά όπου ενδεχομένως θα γίνει και θεραπεία για τα βαρρόα με ακαρεοκτόνα.
• Φροντίζουμε τα μελίσσια μας να έχουν άφθονη τροφή κι όταν λέμε τροφή εννοούμε μέλι. Αν δεν σας έχουν πείσει οι επιστημονικές έρευ­νες για αυτό, ίσως σας πείσει η κοινή λογική, που λέει ότι η μέλισσα επί εκατομμύρια χρόνια με μέλι τρέφεται κι όχι με ζάχαρη, επομένως είναι μεγάλο λάθος να αφαιρέσουμε όλο το μέλι και να τροφο­δοτήσουμε. Τροφοδοτούμε πάντα όταν υπάρχει μέλι, νέκταρ και εισερχόμενη γύρη ώστε το μελίσσι να καλύπτει τις ανάγκες του σε θρεπτικό συστατικά και πάντα όταν υπάρχει λόγος. Το χει­μώνα το μελίσσι δε συλλέγει, σχηματίζει τη μελισσόσφαιρα και καταναλώνει μέλι για να μπορέσει με την κίνηση να παραμείνει ζεστό. Δια­τροφή αποκλειστικά με ζάχαρη καταστρέφει την προβιοτική χλωρίδα του μελισσιού και δεν καλύπτει τις Θρεπτικές του ανάγ­κες που δεν είναι μόνο ενεργειακές, με αποτέλεσμα οι μέλισσες να εξασθε­νούν και να ζουν λιγότερο. Ένα δεκάρι μελίσσι σύμφωνα με το Νικολαίδη χρειάζεται 10-13 κιλά μελιού (ανθόμελου αν ξεχειμωνιάζετε πολύ βόρεια) για ξεχειμώνιασμα. Ξεκινώντας από αυτό το νούμερο, ανάλογα με το μέγεθος του μελισσιού και τη διάρκεια και βαρύτητα του χειμώνα στην περιοχή που ξεχειμωνιάζουμε, μπορούμε να υπολογίσουμε πόσο μέλι θα χρειαστούμε κι αναλόγως να συμπληρώσουμε μ’ ένα καλό δικό μας ζαχαροζύμαρο στο οποίο θα προσθέσουμε φυσικά μέλι.
• Το βασικό είναι το μέλι να βρίσκεται κοντά στην μελισσόσφαιρα. Για το λόγο αυτό «σφίγγουμε» το μελίσσι, όπως είπαμε παραπάνω. Πρακτικά, μετά τον τελευταίο τρύγο στα πεύκα για παράδειγμα, έχουμε αφήσει στα μελίσσια 4-6 κηρήθρες από τη μεριά που δουλεύουμε το μελίσσι, συνήθως τη δεξιά (δεξί χέρι στην είσοδο) οι οποίες κάτω από το μέλι έχουν και μπόλικη γύρη. Αυτά που πήραμε να τρυγήσουμε τα έχουμε αντικαταστήσει με καλές μαύρες κηρήθρες. Στον τόπο που θα τα πάμε για ξεχειμώνιασμα τα ελέγχουμε ξανά κι αφαιρούμε τυχόν παραπανίσιες κηρήθρες που βάλαμε από κακή εκτίμηση ή επειδή έγινε ανακατανομή πληθυσμού από τη μεταφορά, κάνουμε θεραπεία (αφού δεν υπήρχε παρά μόνο μέλι και καθόλου γόνος στη γονοφωλιά!), βά­ζουμε κι ένα μελοζαχαροζύμαρο πάνω από τη μελισσόσφαιρα και του ευχό­μαστε καλό χειμώνα. Αν δεν πήγαμε πεύκα ή δεν υπήρχε τόσο μέλι που να μπλοκάρουν τα μελίσσια και γενικά δεν είμαστε ευχαριστημένοι από την πο­σότητα των αποθεμάτων της κυψέλης, τροφοδοτούμε έγκαιρα πυκνό 1:1 σι­ρόπι σε ικανές ποσότητες ώστε να αποθηκευτεί. Κι εδώ σφίγγουμε πολύ τα μελίσσια αφαιρώντας κηρήθρες. Κρυώνοντας καλά ο καιρός, δεν ξεχνάμε το μελοζαχαροζύμαρο!
• Επισκεπτόμαστε τα μελισσάκια μας όχι τακτικά, αλλά πάντως έχουμε το νου μας. ειδικά μετά από κακοκαιρία. Επιθεωρούμε μόνο τις καλές μέρες που τα μελίσσια πετάνε κι ελέγχουμε για επάρκεια τροφής
Καταπολέμηση βαρρόα
Καταπολέμηση γίνεται στα ξεγόνιαστα μελίσσια ή έστω την εποχή που εκτρέφεται η μικρότερη δυνατή ποσότητα γόνου. Επιτυχημένη καταπολέμηση των βαρρόα σημαίνει:
• Μείωση του πληθυσμού των ακάρεων κατά τουλάχιστον 95% χωρίς να βλάπτεται το μελίσσι ή ο μελισσοκόμος
• Μία επέμβαση το χρόνο
• Χαμηλό κόστος θεραπείας
• Εύκολος τρόπος που δεν απαιτεί πολλές επισκέψεις στο μελισσοκομείο και πολλά εργατικά
• Απουσία καταλοίπων στο μέλι
Το οξαλικό οξύ υπερπληροί όλες αυτές τις προϋποθέσεις εφόσον τα μελίσσια είναι τελείως ξεγόνιαστα. Αν δεν είναι θα πρέπει να καταφύγουμε στα εγκεκριμένα ακαρεοκτόνα τηρώντας τις οδηγίες χρήσης και έχοντας κατά νου να αλλάζουμε δραστική ουσία το πολύ κάθε δύο χρόνια. Αρκεί η χειμερινή καταπολέμηση? ‘Οχι δυστυχώς. Νωρίς την άνοιξη θα πρέπει αρχίσουμε το κυνήγι των βαρρόα παγιδεύοντας τα στον κηφηνόγονο, αλλά περισσότερα θα πούμε στο επόμενο τεύχος.
Για τη νοζεμίαση μιλήσαμε αναλυτικά στο προηγούμενο τεύχος κι αν αλουθήσουμε τις οδηγίες για το σωστό ξεχειμώνιασμα δε θα έχουμε προβλήματα.
Ανθοφορίες του χειμώνα
Το πεύκο μπορεί να συνεχίζει να δίνει αλλά αν δεν έχετε φύγει Νοεμβρίου έχετε αργήσει πολύ!
Κουμαριά
Εξαιρετικό μέλι, συνήθως ανάμικτο με ρείκι. Το πρόβλημα δεν είναι τόσο οι ασφράγιστες κηρήθρες μέσα στο μελίσσι, μ’ ένα μέλι με υψηλή υγρασία, αλλά το ότι προσελκύει τις μέλισσες σε μέρες που η θερμοκρασία μπορεί να πέσει απότομα χαμηλά ενώ οι μέλισσες μάζευαν με τη λιακάδα και χάνουμε πληθυσμό. Γενικώς είναι επικίνδυνη ανθοφορία για τις πιο βόρειες περιοχές τουλάχιστον.
• Το δενδρολίβανο ανθίζει από Σεπτέμβρη και η ανθοφορία του παρατείνεται μέσα στο χειμώνα. Άλλα φυτά που προσφέρουν γύρη και νέκταρ μέχρι μέσα Νοεμβρίου είναι ο αρκουδόβατος και το αρμυρίκι. Μέσα Νοέμβρη ανθίζει η Μουσμουλιά ή Δεσπολιά και η ανθοφορία της μπορεί να διαρκέσει ενάμιση μήνα. Παρέχει νέκταρ και γύρη και βοηθά στην πρώιμη ανάπτυξη των μελισσιών εφόσον το επιτρέψει κι ο καιρός. Εξίσου σημαντική αν όχι περισσότερο είναι η οξαλίδα, πιο γνωστή ως ξινίθρα. Ζιζάνιο μεν και ούτε καν γηγενές, αλλά πολύτιμο για τις μέλισσες καθώς δίνει άφθονη γύρη και νέκταρ, για αρκετούς μήνες από Νοέμβρη κι όλο σχεδόν το χειμώνα. Στη Νότια ιδίως Ελλάδα και την Κρήτη είναι βασική τροφή μέχρι ν’ ανθίσει η άγρια πρώτα και μετά η ήμερη αμυγδαλιά. Πιο βόρεια, την ίδια εποχή ανθίζει η φτελιά (καραγάτσι) και το Φλεβάρη μαζί με τις ανεμώνες, τις καλέντουλες, τα αγριοράδικα, τις βρούβες και τα άλλα τα­πεινά άλλα πολύτιμα φυτά ξεκινάει κι ο ασφόδελος (από Γενάρη στην Κρήτη) και το ανοι­ξιάτικο ρείκι.
Εργασίες εκτός μελισσοκομείου
Πριν κάνουμε οτιδήποτε πρέπει να κάνουμε τον απολογισμό της χρονιάς που πέρασε και να χαράξουμε πορεία για την καινούργια χρονιά. Θα αυξήσουμε τις κυψέλες? Θα αλλάξουμε πάτους και θα πάρουμε δικτυωτούς? Θα παραγγείλουμε μισαδάκια που έχει φαγωθεί αυτή η Καρατάσου ότι είναι απαραίτητα για να καταπολεμήσουμε την παλιοβαρρόα? Μήπως να παραγγείλουμε πενταράκια? Γυρεοπαγίδες? Πόσα πλαίσια θα χρει­αστούμε την άνοιξη? Πόσα θα λειώσουμε το χειμώνα

Η μη έγκαιρη παραγγελία υλικού σημαίνει καθυστερήσεις όταν τα χρειάζεσαι με σοβαρές συ­νέπειες καμιά φορά.
Πακέτο πάει βέβαια και το κλείσιμο των βι­βλίων ή των τεφτεριών και ο οικονομικός προ­γραμματισμός.
Της σκέψης έπεται η δράση κι αρχίζουμε την καθαριότητα (ξύσιμο και μετά πέρασμα με το φλόγιστρο) και συντήρηση των κυψελών, πάμε τις πα­λιές μαύρες κηρήθρες για λιώσιμο μαζί με τα απολεπίσματα αν έχουμε πολλά (αλλιώς τα λιώ­νουμε σπίτι και φτιάχνουμε κεραλοιφές), τις κα­τασκευές αν είμαστε τέτοιοι τύποι, βράζουμε τα σκέτα πλαίσια που μας έμειναν (αν είναι γερά) με καυτό νερό στο οποίο προσθέτουμε και λίγο σόδα πλυσίματος (1 kgr στα 100 κιλά νερό) και τα κα­θαρίζουμε.
Πλένουμε και απολυμαίνουμε τους τροφοδότες και τις γυρεοπαγίδες αν δεν το είχαμε ήδη κάνει μετά την απόσυρση. Με την ευκαιρία να πούμε ότι τις δοκίδες και τα κελιά του πολτού και τις βασιλοτροφίας τα καθαρίζουμε με ατμοκαθαριστή.
Στοκάρουμε και βάφουμε τις καινούργιες κυψέλες, πάτους και καπάκια ή τις βουτάμε σε λουτρό παραφίνης. Πυροσφραγίζουμε στην αποθήκη κι αν έχουμε απυροσφράγιστες στο μελισσοκομείο, ευκαιρία να το κάνουμε. Ποτέ δε βάφουμε το εσωτερικό της κυψέλης, το πιο πολύ που επιτρέπεται είναι το πέρασμα με λινέλαιο. Χρησιμοποιείστε χρώματα νερού που δεν απαιτούν διαλύτες και έχουν οικολογικές προδιαγραφές, για την υγεία τη δική σας και των μελισσιών.
Προς το τέλος του χειμώνα συρματώνουμε πλαίσια και κολλούμε βάσεις κηρηθρών ώστε να τις έχουμε έτοιμες την ώρα που θα τις χρειαστούμε θυ­μηθείτε, την άνοιξη πρέπει να είμαστε στο μελισσοκομείο κι όχι στην απο­θήκη!

Πότε αρχίζει να γεννά η βασίλισσα
Λίγο πολύ, αν ο χειμώνας δεν είναι πολύ βαρύς, στα μέσα Γενάρη, από τη Στερεά Ελλάδα και κάτω αρχίζει να γεννάει η βασίλισσα καθώς οι αλκυονίδες δίνουν το σύνθημα. Στην Κρήτη λένε πως η χρονιά ξεκινάει και η γέννα εν­τείνεται μόλις ανθίσει η αγριαμυγδαλιά. Στη βόρεια Ελλάδα η έναρξη της ωο­τοκίας γίνεται το Φλεβάρη. Ανθοφορίες, όπως είδαμε υπάρχουν αλλά πρέπει οι θερμοκρασίες να επιτρέψουν στις μέλισσες να βγουν και να συλλέξουν.
Πότε αρχίζουμε να παρεμβαίνουμε

Οι επισκέψεις μας γίνονται πιο τακτικές μόλις εμφανιστεί ο καινούριος γόνος. Ελέγχουμε αν υπάρχει τροφή κι αν δούμε πως δεν υπάρχει μετακι­νούμε πλαίσια με μέλι πιο κοντά στη μελισσόσφαιρα και τα απολεπίζουμε σε ένα-δυο σημεία για να τραβήξουν άμεσα τις μέλισσες. Αν ο καιρός δεν επι­τρέπει πολλά – πολλά αφήνουμε μελοζαχαροζύμαρο στα μελίσσια ακριβώς πάνω από τη σφαίρα. Τις επόμενες φορές αναπληρώνουμε το μελοζαχαρο­ζύμαρο σε όσα το έφαγαν κι ελέγχουμε όσα δεν το έφαγαν. Αν έχουν γέννα καλώς. Αν όχι, αναλόγως καιρού, ή τα τινάζουμε μπροστά σε άλλα που πάνε καλά ή τα ενώνουμε.
Η διεγερτική τροφοδοσία αρχές ή μέσα Φλεβάρη αναλόγως τον τόπο (150γρ χλιαρό σιρόπι 1:1. καθημερινά, ή 500γρ κάθε 3-4 μέρες) είναι απαραίτητη μόνο αν θέλουμε να πάμε σε κάποια πρώιμη ανθοφορία (πχ ανοιξιάτικο πεύκο, εσπεριδοειδή κλπ) ή αν θέλουμε να κόψουμε παραφυάδες. Για να έχει αποτελέσματα πρέπει να υπάρχει και γύρη στην κυψέλη είτε να έρχεται απ’ έξω. Αλλιώς πρέπει να πρόσθεσουμε και γυρεόπιτα. 0 κίνδυνος υπάρχει, αν συνδυαστεί μια παγωνιά με την περιόδο που πεθαίνουν οι χειμωνιάτικες μέλισσες κι αντικαθίστανται από τις νεοεκτολαπτόμενες. 0 πληθυσμός μειώνεται απότομα και μπορεί να μην επαρκεί για να σκεπάσει το γόνο σχηματίζοντας σφιχτή σφαίρα, οπότε έχουμε ψύξη και θάνατο του γόνου. Η άποψή μας είναι ότι τα μελίσσια που ταΐστηκαν καλά το φθινόπωρο και ξεχειμώνιασαν δυνατά και με τροφές, εκμεταλλεύονται μια χαρά τις συνθήκες για να έχουν πρώιμη ανάπτυξη από μόνα τους ώρα που πρέπει.
Περισσότερα γι’ αυτά όμως και την προετοιμασία για ένα γερό ξεκίνημα την άνοιξη θα διαβάσετε στους επόμενους χειρισμούς.

Περισσότερα γι’ αυτά όμως και την προετοιμασία για ένα γερό ξεκίνημα την άνοιξη θα διαβάσετε στους επόμενους χειρισμούς.
Καλό χειμώνα με λουκουμάδες και τηγανίτες με μέλι, με δίπλες και ξεροτήγανα, με ρακόμελα και βραστάρια με μέλι!